PCC od umowy pożyczki

Regułą jest, że umowy pożyczki podlegają podatkowi od czynności cywilnoprawnych (PCC). Stawka podatku od 01.01.2019 r. wynosi 0,5%, a podstawą opodatkowania jest kwota pożyczki. Jednak istnieją przypadki, gdy umowa pożyczki jest wyłączona albo zwolniona z PCC. Zwolnieniu podlegają m.in. pożyczki udzielane między najbliższymi krewnymi przy spełnieniu określonych warunków, a także pożyczki udzielane przez wspólnika spółce kapitałowej.

Wyłączenie pożyczek spod PCC

Całkowitemu wyłączeniu spod ustawy o PCC podlegają umowy pożyczki (jak i inne czynności cywilnoprawne), które opodatkowane są podatkiem od towarów i usług (VAT). Również zwolnienie jednej ze stron z VAT z tytułu dokonania tej czynności skutkuje wyłączeniem spod opodatkowania PCC. Jest to wyraz ogólnej reguły (od której istnieją wyjątki), że podatki VAT i PCC są alternatywne względem siebie. Usługi udzielania kredytów czy pożyczek są z VAT zwolnione na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 38. Dlaczego więc ustawa o PCC w ogóle zajmuje się pożyczkami? Ponieważ nie każda pożyczka w ogóle podlega pod ustawę VAT. Dla rozstrzygnięcia, czy pożyczka powinna zostać opodatkowana podatkiem od czynności cywilnoprawnych, kluczowe będzie więc stwierdzenie, czy podlegała ona pod opodatkowanie VAT. Kwestia ta, nie będąc zupełnie jasną, była przedmiotem wyroku NSA z 6 października 2022 r., sygn. akt III FSK 1137/21.

Pożyczka udzielona w ramach działalności gospodarczej

W sprawie skarżąca spółka nie zgadzała się z decyzją urzędu skarbowego określającą jej zobowiązanie w PCC. Spółce zostały udzielone pożyczki przez podmiot mający status podatnika od towarów i usług. Aby jednak można było mówić o świadczeniu usług wg ustawy VAT, a także o zwolnieniu z VAT (i w konsekwencji wyłączeniu z PCC), nie wystarczy, by podmiot świadczący je miał formalnie status podatnika VAT i prowadził działalność opodatkowaną. Istotne jest również, by podmiot świadczący –  w tym przypadku udzielający pożyczki – działał w charakterze podatnika VAT. Sąd stwierdził, że rozstrzygająca jest wykładania art. 15 ust. 1 i 2 ustawy VAT traktująca właśnie o tym, kim jest podatnik.

Podmiot prowadzący działalność gospodarczą, będący podatnikiem VAT, może dokonywać czynności incydentalnych, nie mających charakteru zawodowego, wskutek czego nieopodatkowanych VAT. W przedmiotowej sprawie NSA uznał za istotne dla określenia charakteru czynności, ustalenie:

• jaki jest przedmiot działalności pożyczkodawcy,
• czy wydzielono jakkolwiek w spółce strukturalnie działalność udzielania pożyczek,
• czy spółka zamanifestowała na zewnątrz prowadzenie tego rodzaju działalności,
• czy spółka przejawia charakterystyczne cechy działalności podmiotów udzielających pożyczek: np. posiada wzorce umów, regulaminów określających przyjęte formy zabezpieczenia udzielanych pożyczek itp.

Jednocześnie niewystarczające dla ustalenia, że pożyczki udzielane są w charakterze podatnika VAT, są np. fakt odpłatności pożyczki czy też zawarcie w umowie pożyczki klauzuli, że pożyczkodawca z tytułu jej zawarcia jest podatnikiem podatku VAT. „Okoliczność, że dana czynność została wykonana wielokrotnie lub jednorazowo, lecz z zamiarem częstotliwości, nie mogą przesądzać o opodatkowaniu tej czynności bez każdorazowego ustalenia, że w odniesieniu do konkretnej czynności podmiot ten występował w charakterze podatnika podatku od towarów i usług” – uznał ponadto WSA w Kielcach (sygn. akt I SA/Ke 95/19). Fakt udzielania pożyczek jedynie lub głównie podmiotom powiązanym jest natomiast okolicznością osłabiającą jeszcze argumenty za działaniem w ramach działalności gospodarczej przy udzielaniu pożyczki. Żadna ze wskazanych okoliczności nie ma samodzielnie wagi wystarczającej dla przesądzenia o charakterze zawieranej umowy, jednak bierze się pod uwagę całokształt okoliczności. W niniejszej sprawie sądy wszystkich instancji uznały zgodnie, że pożyczka miała charakter okazjonalny, niezwiązany z deklarowaną ani faktycznie wykonywaną przez Spółkę działalnością gospodarczą.

Podsumowanie

Mając na względzie interpretacje organów podatkowych i orzecznictwo, podatnicy nieprowadzący działalności gospodarczej polegającej na udzielaniu pożyczek, nie powinni w łatwy sposób klasyfikować usług udzielania pożyczek jako zwolnionych z VAT. Z drugiej strony, pożyczkobiorcy poważnie powinni rozważyć charakter otrzymywanej pożyczki, w szczególności od podmiotu powiązanego, bo to na pożyczkobiorcy spoczywa potencjalny obowiązek zapłaty PCC. Nie należy stosować automatyzmu polegającego na traktowaniu każdej pożyczki udzielonej przez podatnika VAT jako wyłączonej z PCC.