Ustawa z 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (dalej: Ustawa), która została zaimplementowana na podstawie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, wchodzi w życie w większej części 25 września 2024.
Sygnalistą jest osobą fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z szeroko rozumianą pracą, i która po spełnieniu odpowiednich przesłanek podlega ochronie. Sygnalistami mogą być w szczególności: pracownik, pracownik tymczasowy, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej i w relacji B2B. Ustawa znajduje zastosowanie wobec podmiotów prawnych, na których rzecz pracę zarobkową wykonuje co do zasady co najmniej 50 osób.
Podstawowe rzeczy, które należy wiedzieć o ochronie sygnalistów:
Działaniami odwetowymi są między innymi: wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy, obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę, wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu.
Podmioty prawne, które będą obowiązane do stosowania Ustawy muszą mieć świadomość, że:
Ustawa wskazuje definicję naruszenia prawa, którym jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące między innymi:
I. Zgłoszenia wewnętrzne
Ustawa nakłada na podmioty prawne obowiązek ustalenia procedury wewnętrznej zgłaszania informacji o naruszeniach prawa. Procedurę tę obowiązany jest ustalić podmiot prawny, na rzecz którego według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób. Podmiot prawny musi skonsultować procedurę zgłoszeń wewnętrznych z zakładowymi organizacjami związkowymi, albo przedstawicielami osób świadczących pracę na rzecz podmiotu prawnego.
Sygnalista może dokonywać zgłoszeń wewnętrznych:
Podmiot prawny gwarantuje, że procedura zgłoszeń wewnętrznych zapewnia poufność danych osobowych sygnalisty.
Rejestr zgłoszeń wewnętrznych
Procedura dokonywania zgłoszeń wewnętrznych musi wskazywać kanały dla ich dokonywania. Prowadzony musi być również rejestr zgłoszeń wewnętrznych. W przypadku grupy spółek, można ustalić jeden kanał zgłoszeń wewnętrznych dla wszystkich spółek z grupy.
II. Zgłoszenia zewnętrzne
Ustawa reguluje również dokonywanie zgłoszeń zewnętrznych. Sygnalista może dokonać zgłoszenia zewnętrznego bez uprzedniego dokonania zgłoszenia wewnętrznego. Zgłoszenie to jest przyjmowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich albo organ publiczny.
Zgłoszenia zewnętrznego można dokonać właściwemu organowi:
Przepisy karne
Ustawa przewiduje sankcje karne między innymi za uniemożliwianie sygnalistom dokonywania zgłoszeń, za dokonywanie zgłoszeń w sytuacjach, gdy osoba zgłaszająca ma świadomość, że do naruszeń nie doszło, a także za zaniechanie obowiązku ustanowienia przez podmioty prawne procedury zgłoszeń wewnętrznych.
Za wyżej wskazane działania bądź zaniechania grozić może kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności – nawet do 3 lat.