Podstawowym celem Ustawy z dnia 19 lipca 2019 roku o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych jest zmobilizowanie przedsiębiorców do dokonywania płatności w ustalonych terminach, a także ochrona mikro, małych oraz średnich przedsiębiorców. Zauważono bowiem, że długie i nieterminowe płatności mają negatywny wpływ na rozwój przedsiębiorstw oraz rynek pracy, a w konsekwencji mogą skutkować spowolnieniem gospodarczym. Nowelizacja dotyczy w szczególności przepisów ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, która w wyniku zmian legislacyjnych otrzyma nowy tytuł, a mianowicie „Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych”. Poniżej przedstawiono sześć kluczowych zmian, które wejdą w życie 1 stycznia 2020 roku.
Nowe przepisy rozróżniają dwa rodzaje transakcji – asymetryczną oraz symetryczną. Dozwolona długość terminu płatności pozostaje w zależności od tego, z którą transakcją mamy do czynienia. Transakcja asymetryczna to taka, w której dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem mikro, mały lub średni przedsiębiorca. Z kolei w transakcji symetrycznej wierzyciel oraz dłużnik są równymi sobie podmiotami gospodarczymi.
Przy transakcjach symetrycznych termin zapłaty co do zasady nie będzie mógł przekraczać 60 dni od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jednakże strony będą mogły postanowić inaczej, pod warunkiem, że takie ustalenie nie będzie rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.
Przy transakcjach asymetrycznych – zgodnie z nowym przepisem art. 7 ust. 2a ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych – termin zapłaty określony w umowie nie będzie mógł przekroczyć 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku. W odróżnieniu od transakcji symetrycznych strony nie będą miały zatem możliwości ustalenia terminów płatności dłuższych niż 60 dni.
Jeżeli termin zapłaty zostanie określony niezgodnie w powyższymi warunkami, wierzycielowi, który spełnił świadczenie, przysługiwać będą odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych po upływie 60 dni liczonych od dnia doręczenia faktury lub rachunku. Ponadto, naruszenie przepisów poprzez ustalenie terminu płatności przekraczającego 120 dni skutkować będzie możliwością odstąpienia lub wypowiedzenia umowy przez wierzyciela.
Należy również wspomnieć o transakcjach, w których dłużnikiem będzie podmiot publiczny. W takim wypadku termin płatności będzie mógł mieć maksymalnie 30 dni – zmiana ta nie będzie jednak miała zastosowania do podmiotów leczniczych.
Dotychczas rekompensata za koszty odzyskiwania należności, która przysługiwała wierzycielowi, wynosiła 40 euro. Po nowelizacji wysokość rekompensaty będzie uzależniona od wysokości świadczenia i wynosić będzie:
1) 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie będzie przekraczać 5000 złotych,
2) 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego będzie wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych,
3) 100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego będzie równa lub wyższa od 50 000 złotych.
Dotychczas wysokość odsetek ustawowych za opóźnienia w transakcjach handlowych była równa sumie stopy referencyjnej NBP i 8 punktów procentowych. Po wejściu w życie nowelizacji taka wysokość odsetek będzie miała zastosowanie jedynie w przypadku, gdy dłużnikiem będzie podmiot leczniczy. W stosunku do całej reszty przedsiębiorców odsetki ustawowe za opóźnienia w transakcjach handlowych będą równe stopie referencyjnej NBP i 10 punktów procentowych.
Nowelizacja wprowadzi także zmiany w zakresie podatków dochodowych od osób fizycznych oraz od osób prawnych. Wierzyciel będzie bowiem uprawniony do zmniejszenia podstawy opodatkowania o równowartość nieściągalnego świadczenia, które nie zostało uregulowane lub zbyte w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu zapłaty określonego na fakturze (rachunku) lub w umowie. Z kolei podstawa opodatkowania dłużnika podlegać będzie zwiększeniu o zaliczaną do kosztów uzyskania przychodów wartość zobowiązania do zapłaty świadczenia pieniężnego, które nie zostało uregulowane w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu zapłaty. Co do zasady, korekty będą – inaczej niż w latach 2013-2015 – dokonywane w rozliczeniu rocznym.
Nowe przepisy nakładają na przedsiębiorców także nowy obowiązek sprawozdawczy, który dotyczyć będzie dwóch kategorii podmiotów:
Na kierownikach takich jednostek ciążyć będzie obowiązek przekazania, drogą elektroniczną, ministrowi właściwemu do spraw gospodarki, sprawozdania o stosowanych przez te podmioty w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych, w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku. Sprawozdanie ma dotyczyć płatności z poprzedniego roku kalendarzowego i powinno uwzględniać następujące dane:
Za kierownika uznaje się członka zarządu lub innego organu zarządzającego, a jeżeli organ ten jest wieloosobowy – członków tego organu. W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej za kierownika uznaje się komplementariusza prowadzącego sprawy spółki. Za kierownika podmiotu uznaje się również likwidatora, a także syndyka lub zarządcę ustanowionego w postępowaniu restrukturyzacyjnym.
Pierwsze sprawozdania powinny być przekazane za rok 2020, a więc do dnia 31 stycznia 2021 roku.
Nowością będzie także postępowanie w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych, które prowadzić będzie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Postępowanie to nie będzie jednak dotyczyć podmiotów publicznych. Postępowanie wszczynane będzie z urzędu, a Prezes UOKIK będzie mógł zwrócić się do Szefa KAS z wnioskiem o przekazanie danych, które umożliwią dokonanie analizy prawdopodobieństwa nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.
Każdy może zgłosić Prezesowi UOKIK zawiadomienie dotyczące podejrzenia wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Obowiązek przekazania takiego zawiadomienia będzie z kolei ciążyć na Ministrze właściwym do spraw gospodarki, jeżeli powstanie po jego stronie podejrzenie, że przekazane sprawozdanie o stosowanych terminach zapłaty w transakcjach handlowych zawiera nierzetelne lub nieprawdziwe informacje.
W przypadku stwierdzenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, Prezes Urzędu nakłada na przedsiębiorcę administracyjną karę pieniężną. Karę oblicza się według ustalonego w ustawie wzoru, a jej wysokość uzależniona jest od wartości niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego, a także od okresu, który upłynął od momentu, kiedy przedsiębiorca zobowiązany był uiścić świadczenie.