Zgodnie z definicja ogólną wynikającą z ustawy o Przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U.2022.593 t.j. z dnia 2022.03.15), dalej również jako ustawa AML, pod pojęciem beneficjenta rzeczywistego rozumie się każdą osobę fizyczną sprawującą bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad klientem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez klienta, lub każdą osobę fizyczną, w imieniu której są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna.

W określeniu, o jaką osobę fizyczną chodzi w przypadku osób prawnych, pomaga przepis art. 2 ust. 2 pkt. 1 lit. a) ww. ustawy, który podaje przykładowy katalog w tym zakresie:

• osoba fizyczna będąca udziałowcem lub akcjonariuszem, której przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji tej osoby prawnej,
• osoba fizyczna dysponująca więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,
• osoba fizyczna sprawująca kontrolę nad osobą prawną lub osobami prawnymi, którym łącznie przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji lub które łącznie dysponują więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,
• osoba fizyczna sprawująca kontrolę nad osobą prawną i:

1. posiadająca bezpośrednio lub pośrednio większość ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym jednostki zależnej, także na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu, wykonującymi prawa głosu zgodnie z wolą jednostki dominującej, lub
2. będąca udziałowcem jednostki zależnej i uprawnioną do kierowania polityką finansową i operacyjną tej jednostki zależnej w sposób samodzielny lub przez wyznaczone przez siebie osoby lub jednostki na podstawie umowy zawartej z innymi uprawnionymi do głosu, posiadającymi na podstawie statutu lub umowy spółki, łącznie z jednostką dominującą, większość ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym, lub
3. będąca udziałowcem jednostki zależnej i uprawnioną do powoływania i odwoływania większości członków organów zarządzających, nadzorujących lub administrujących tej jednostki zależnej, lub
4. będąca udziałowcem jednostki zależnej, której więcej niż połowę składu organów zarządzających, nadzorujących lub administrujących w poprzednim roku obrotowym, w ciągu bieżącego roku obrotowego i do czasu sporządzenia sprawozdania finansowego za bieżący rok obrotowy stanowią osoby powołane do pełnienia tych funkcji w rezultacie wykonywania przez jednostkę dominującą prawa głosu w organach tej jednostki zależnej, chyba że inna jednostka lub osoba ma w stosunku do tej jednostki zależnej prawa, o których mowa w lit. a, c lub e, lub
5. będąca udziałowcem jednostki zależnej i uprawnioną do kierowania polityką finansową i operacyjną tej jednostki zależnej, na podstawie umowy zawartej z tą jednostką zależną albo statutu lub umowy tej jednostki zależnej; lub

• osoba fizyczna zajmująca wyższe stanowisko kierownicze w przypadku udokumentowanego braku możliwości ustalenia lub wątpliwości co do tożsamości osób fizycznych określonych w tiretach 1-4 oraz w przypadku niestwierdzenia podejrzeń prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

Ustawowa definicja beneficjenta rzeczywistego, stanowi katalog otwarty, a wyliczenie potencjalnych beneficjentów rzeczywistych ma charakter przykładowy. Okoliczności takie jak skomplikowana i wielopoziomowa struktura własności czy brak publicznych informacji o strukturze własności co do zasady samoistnie nie stanowią okoliczności (które mogłyby zostać traktowane jako udokumentowany brak możliwości ustalenia lub wątpliwości co do tożsamości osób fizycznych) pozwalających na wskazanie jako beneficjenta rzeczywistego osoby fizycznej zajmującej wyższe stanowisko kierownicze. Podmiot dokonujący zgłoszenia do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (dalej jako: CRBR), musi zatem każdorazowo przeanalizować swoją strukturę organizacyjną i należycie udokumentować utrudnienia stwierdzone w związku z weryfikacją tożsamości beneficjenta rzeczywistego oraz czynności podejmowane w związku z identyfikacją jako beneficjenta rzeczywistego osoby fizycznej zajmującej wyższe stanowisko kierownicze, tj.  Członków Zarządu danej spółki, którzy w takim wypadku będą występować w podwójnej roli, jako reprezentanci i beneficjenci rzeczywiści.

Wydawać by się mogło, że powyższe wskazanie rozwiązuje problem rzetelności zgłoszenia. Niestety w rzeczywistości tak nie jest. Zgodnie z informacjami udostępnionymi przez Ministra Finansów w dziale „Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych”, samo wskazanie Członków Zarządu w spółce dokonującej zgłoszenia, nie wyłącza obowiązku wskazania jako beneficjentów rzeczywistych także innych osób mogących wywierać decydujący wpływ na czynności lub działania podejmowane przez spółkę. Tym samym, zgłoszeniu podlegają również osoby działające w imieniu każdego podmiotu, który może istotnie ingerować w funkcjonowanie spółki zgłaszającej informacje do CRBR (np. działające w imieniu spółki dominującej lub innych podmiotów należących do grupy kapitałowej) i wywierać decydujący wpływ na czynności lub działania podejmowane przez spółkę zgłaszającą.

Powyższe wynika z definicji ogólnej beneficjenta rzeczywistego i daje nam praktycznie nieograniczony wachlarz możliwości w zakresie wskazywania osób fizycznych mogących potencjalnie również być beneficjentem rzeczywistym danej spółki. Ponadto, ostatnie praktyki instytucji obowiązanych do badania zgłoszeń, dodatkowo przyczyniają się do powstawania szeregu wątpliwości interpretacyjnych u podmiotów dokonujących zgłoszenia.

1. Szeroka interpretacja definicji osób mogących wywierać decydujący wpływ na czynności lub działania podejmowane przez spółkę.

 a) Członkowie Zarządu spółki będącej na samym szczycie struktury organizacyjnej grupy kapitałowej versus Członkowie Zarządu jedynego wspólnika / wspólnika większościowego Spółki zgłaszającej dane do CRBR:

Najczęściej można się spotkać z szeroką interpretacją pojęcia osób mogących wywierać decydujący wpływ na czynności lub działania podejmowane przez Spółkę przez podmioty obowiązane,  które w przypadku spółek o skomplikowanej, matrioszkowej strukturze, wymagają wykazania Członków Zarządu spółek znajdujących się na samym szczycie struktury organizacyjnej danej grupy kapitałowej. Oczywiście tutaj można zadać sobie pytanie, w jakim zakresie i czy w ogóle taka spółka posiadająca pod sobą dziesiątki innych spółek i znajdująca się najprawdopodobniej na innym kontynencie, może wywierać decydujący wpływ na czynności i działania podejmowane przez Spółkę zgłaszającą informacje do polskiego CRBR? A może należałoby jednak jako osoby mogące wywierać decydujący wpływ na czynności lub działania podejmowane przez Spółkę zgłaszającą wskazać Członków Zarządu spółki będącej jedynym wspólnikiem bądź wspólnikiem większościowym polskiej spółki zgłaszającej informacje do CRBR? Na to pytanie brak jednoznacznej odpowiedzi. Konieczne jest zatem indywidualne badanie faktycznych wpływów danych podmiotów na czynności spółki zgłaszającej.

b) Dyrektorzy zarządzający jedynego wspólnika / wspólnika większościowego spółki zgłaszającej:

W dalszej kolejności można rozważyć, czy jako osoby mogące wywierać decydujący wpływ  na czynności lub działania podejmowane przez spółkę nie należałoby wskazać CEO, CIO, CFO itp. spółki będącej jedynym wspólnikiem bądź wspólnikiem większościowym polskiej spółki zgłaszającej informacje do CRBR. Trzeba bowiem pamiętać, że Zarządy spółek w innych systemach prawnych niekoniecznie mają realny wpływ na czynności i działania podejmowane przez spółkę zgłaszającą informacje do polskiego CRBR. Zagraniczne spółki będące jedynym wspólnikiem bądź wspólnikiem większościowym polskiej spółki są bowiem bardzo często zarządzane przez dyrektorów, którzy posiadają faktyczne uprawnienia kontrolne i nadzorcze względem polskiej spółki i którzy wydają jej wiążące polecenia, bądź decydują o kierunku rozwoju.

2. Interpretacja zawężająca.

Choć w mniejszości, to obok stanowiska przedstawionego w pkt. 1 lit. a), b) powyżej pojawiają się również głosy instytucji obowiązanych, które w przypadku skomplikowanej i wielopoziomowej struktura własności poprzestają na wskazaniu jedynie polskich Członków Zarządu. Wobec obowiązku wskazania jako beneficjentów rzeczywistych także innych osób mogących wywierać decydujący wpływ na czynności lub działania podejmowane przez spółkę, o którym mówi Ministerstwo Finansów, wydaje się że samo wskazanie polskich Członków Zarządu, będzie niewystarczające.

***

Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z koniecznością ścisłej współpracy z rozmaitymi instytucjami obowiązanymi. Niestety na obecnym etapie, brak jest jasnych wytycznych interpretacyjnych, co do tzw. „innych osób mogących wywierać decydujący wpływ na czynności lub działania podejmowane przez spółkę”. Ponieważ nie wynika to bezpośrednio z przepisów, a jedynie z kształtującej się praktyki instytucji obowiązanych i w dużej mierze analizy zebranych dokumentów przez samego zgłaszającego, może się okazać, że każda instytucja obowiązana, dojdzie do innych wniosków końcowych i będzie oczekiwała ujawnienia innych osób.

Podmioty zgłaszające informacje o beneficjentach rzeczywistych do CRBR muszą zatem każdorazowo pamiętać, o skrupulatnym zbieraniu dokumentów i indywidualnym badaniu powiązań strukturalnych i sieci wpływów, aby w razie wątpliwości wykazać instytucji obowiązanej, że ujawnione przez nie w CRBR osoby są rzeczywiście beneficjentami rzeczywistymi spółki w rozumieniu ustawy o AML.

***